نت مبتنی بر قابلیت اطمینان (RCM)

دانش سرویس ، نگهداری و تعمیرات جهت پاسخگویی به انتظارات صاحبان صنایع ابداع گردیده و هم اکنون بصورت گسترده مورد استفاده قرار می گیرد، این دانش به روش ها و تکنیکهای مختلف در جهت بهینه سازی کارکرد دستگاهها و به حداقل رساندن توقف ماشین توسعه پیدا نموده است.

امروزه چالشهای اساسی رودرروی دست اندرکاران امور مربوط به نگهداری ، سرویس و تعمیرات (نت ) تنها یادگیری تکنیکهای مربوط به نگهداری و تعمیرات نیست،بلکه تصمیم گیری و تصمیم سازی در رابطه با انتخاب بهترین و موثرترین تکنیکهای نت برای هر یک از تجهیزات می باشد. اگر گزینه درست انتخاب شود،امکان بهبود و ارتقاء کیفی عملکرد ماشین آلات بوجود آمده و همزمان با آن هزینه های نت کاهش پیدا خواهد کرد برعکس انتخاب نادرست نتیجه ای جزء افزایش مشکلات سازمان و کمرنگ شدن اثربخشی نت بدنبال نخواهد داشت. چالشهای اصلی پیش روی مدیران نت عبارتند از :

انتخاب مناسب ترین تکنیک نت

روش برخورد با هر نوع خرابی و از کار افتادگی ماشین ها

تلفیق تمامی انتظارات مربوط به صاحبان صنایع و کاربران ( حفظ کیفیت وکارایی ماشین و در عین حال برآوردن انتظار صاحبان صنایع و ذی نفعان)

انتخاب بهترین روش مبتنی بر حداقل هزینه

تاریخچه نت مبتنی بر قابلیت اطمینان RCM

ریشه های تاریخی این دانش به دهه 70 میلادی و برنامه های نت صنایع هوای آمریکا بر می گردد. زمانی که هواپیمای بوئینگ 747 طراحی شد، یک تیم مهندسی مامور شدند تا برنامه جامع نت پیشگیرانه (PM) را برای این هواپیما تدوین نمایند.  

 پس از تدوین این برنامه، ارزیابی انجام شده نشان داد که هزینه انجام این برنامه به طور قابل توجهی بالا و تا حدی با هزینه ساخت هواپیما قابل قیاس می باشد، لذا تردیدهای جدی درباره لزوم انجام فعالیتهای نت پیشگیرانه مفصل بوجود آمد و گروهی تحت عنوان MSG تشکیل شد تا برنامه بهینه ای را برای نگهداری و تعمیرات این هواپیما طراحی نماید. مطالعات تخصصی که توسط این گروه انجام شد، نهایتاً منجر به تدوین برنامه ای به نام MSG3 گردید. MSG3 در واقع نسخه اولیه از روشی بود که بعدها تحت عنوان RCM در صنعت مشهور گردید.

در سال 1978 گزارشی نسبتا کامل توسط Heap و Nowlan که هر دو عضو تیم MSG نیز بوده اند ، منتشر گردید. این گزارش اولین سند رسمی درباره RCM به شمار می رود.

نت بر پایه قابلیت اطمینان (RCM) چیست ؟

RCM مخفف عبارت Reliability Centered Maintenance به معنی نت بر پایه قابلیت اطمینان می باشد.

RCM فرایندی است که اولا معین می کند چه کاری می بایست برای تداوم عمر هرگونه سرمایه فیزیکی انجام شود ، ثانیا انتظاراتی را که کاربران از تجهیزات دارند، ضمانت و عملی نماید.

به عبارت دیگر RCM یک روش مهندسی در جهت ایجاد ارتباط بین فعالیتهای نت و مکانیزم خرابیها به کمک یک ساختار و رابطه منطقی می باشد. بنابراین نت بر پایه قابلیت اطمینان یا (RCM)  Reliability Centered Maintenance  یکی از روش های جدید نگهداری و تعمیرات است که در دهه اخیر به سرعت رشد کرده و توسعه یافته است. این تکنیک نت بر بهینه سازی اصلی ترین و مهم ترین فرآیندهای دخیل در نت از روشهای کاری و دستورالعملها گرفته تا سیستمهای دیگر نت نظیر انبار و خرید را در برمی گیرد. به عبارتی دیگر تمرکز بر ارزیابی و تحلیل ریسک برای تعیین اولویت فعالیت لازم در نت وظیفه RCM است، RCM  ارزشی بسیار فراتر از مدیریت نگهداری و تعمیرات برای سازمان ها دارد. بدون وجود RCM قابلیت اطمینان نت و بهره برداری کاهش پیدا می کند.

هدف از نت مبتنی بر قابلیت اطمینان :

هدف در این دانش ، دستیابی به قابلیت اطمینان مورد نظر (متناسب با میزان هزینه ) بوسیله انجام آیتمهای ضروری و نه بیشتر می باشد

جان موبری (John Moubray) در مقدمه کتاب Reliability Centered Maintenance که یکی از مراجع مهم در این موضوع به حساب می آید، RCM را چنین تعریف می نماید: "فرآیندی که بکار می رود تا ضرورت و ترتیب فعالیتهای مورد نیاز برای نگهداشت داراییهای فیزیکی در سطح مشخصی از کارآیی (مطابق با انتظار استفاده کنندگان از آن) و حفظ کارکرد (function) تعیین گردد."

در واقع RCM یک روش مهندسی برای تعیین برنامه های نت در سطح یک سازمان است که قابلیت اطمینان را به عنوان مفهومی کلیدی بکار می گیرند. یکی دیگر از ویژگیهای اصلی این روش، رویکرد کارکرد محوری (function based) آن است. یعنی فرآیند آنالیز پس از تعیین محدوده کاری، از تعریف و مشخص کردن کارکردهای هر یک از سیستمها و تجهیزات مشمول در برنامه آغاز می شود. لذا اولین پرسشی که باید پاسخ دقیقی برای آن حاصل شود، این است:

1-کارکردها و استانداردهای کارآیی هریک از دارایی های فیزیکی با توجه به زمینه فعلی استفاده از آنها چیست؟

علت تأکید بر این موضوع با توجه به تعریفی که از RCM ارائه شد کاملاً مشخص است. در واقع هدف اصلی از انجام آنالیز RCM به دست آوردن برنامه تعمیراتی جامعی است که منجر به تداوم کارکرد داراییهای فیزیکی شود و این به معنی داشتن یک استراتژی مؤثر برای مدیریت و کنترل خرابیها و علل ریشه ای آنهاست. بدیهی است برای نیل به چنین هدفی ابتدا می بایست کارکردهای سیستمها و تجهیزات مختلف تعیین گردند.

 در ادامه قدم های زیر انجام می گردد:

2- حالتهای محتملی که عدم توانایی دارایی های فیزیکی برای انجام کارکرد متصور است، استخراج می گردد. (حالتها یا پتانسیلهای خرابی)

3- تعیین علت رخ دادن هر کدام از حالتهای خرابی

4- مشخص کردن نشانه ها و علائم هر یک از حالتهای خرابی

5- تعیین اهمیت هر یک از حالتهای خرابی

6- تعیین پیامدهای نداشتن روش پیشگیرانه برای کنترل و مدیریت هر کدام از حالتهای خرابی

انجام قدمهای فوق ورودیهای مرحله مهمی از آنالیز RCM است که در آن حالتهای خرابی بر حسب اهمیت و پیامد وقوع، دسته بندی شده و نهایتاً طبق الگوی تصمیم گیری RCM، اقدام تعمیراتی مشخصی برای هر کدام پیش بینی و تعریف می گردد.

همانگونه که استقرار و پیاده سازی یک سیستم در سازمانها و کارخانجات نیازمند متد و روشهایی است که سیستم موردنظر را به صورت سیستماتیک و منطقی جلو برده و انجام امور را تسهیل نماید در فرآیند نت مبتنی بر قابلیت اطمینان نیز چنین نیازی مشاهده می گردد. برای استقرار صحیح نت مبتنی بر قابلیت اطمینان به ابزارهای مهندسی نت نیاز می باشد این ابزارها شامل موارد ذیل می باشند:  

1- آنالیز علل ریشه ای (RCA) 

2- آنالیز حالات بالقوه خرابی و آثار آن بر ماشین آلات (MFMEA)

3- نمودارهای علت و معلول ((Root and Cause Effect

4- روش های حل مسئله ((Problem Solving

5- شاخص های نگهداری و تعمیرات

6- اثر بخشی کلی تجهیزات (OEE ؛  Overall Equipment Effectiveness)